آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان ۱ تا ۸ سال
هزاران درود بر همراهان همیشگی رعنا استوری
وقتی پای درد دل و صحبت والدین می‌نشینم و یا سری به مدارس و مهدکودک‌ها می‌زنم، احساس می‌کنم که ما از مسئله‌ای مهم غافل شده‌ایم.
بسیاری از ما والدین در همان روزهای ابتدایی زندگی فرزندان‌مان مقدمات آموزش زبان‌های خارجی و یا ریاضی را برای کودکان‌مان فراهم می‌کنیم (فارغ از اینکه شیوه انتخابی ما برای آموزش زبان و … چقدر درست و یا نادرست است) ولی از اصلی‌ترین و اساسی‌ترین نوع آموزش که لازمه حیات و زندگی کودکان‌مان است غافل می‌شویم. ما فراموش کردیم که کودکان‌مان برای اینکه بتواند در این دنیا زندگی کنند، باید در ابتدا مهارت‌های ساده ولی مهم زندگی را بیاموزند. مهارت‌هایی همچون: نحوه صحیح غذا خوردن، نحوه صحیح دستشویی رفتن، چگونگی پوشیدن لباس، آداب خواب، نظافت کردن بدن خود و محیط زندگی و خیلی مهارت‌های دیگه که اگر در سال‌های اولیه زندگی به طرز صحیح توسط کودک آموخته نشوند قطعا در آینده نه چندان دور و در شروع سال‌های مدرسه و مهد کودک، اعتماد به نفس و در نهایت زندگی کودک را دچار اختلال می‌کنند.
شاید شما هم امروز درگیر این مشکل باشید که کودکتان به مدرسه می‌رود ولی قادر به بستن دکمه لباس خود نیست، قادر به پوشیدن کفش خود نیست، و یا چون نحوه صحیح دستشویی رفتن را بلد نیست و یا قادر نیست شلوار خود را بپوشد، برای دستشویی رفتن در مدرسه مقاومت می‌کند و…. .
حقیقت این است که ما با آموزش مهارت‌های اولیه ولی مهم زندگی، علاوه بر اینکه کودکان‌مان را برای ورود به دنیا آماده می‌کنیم، به کودکان‌مان اعتماد به نفس و عزت نفس هدیه می‌کنیم. با آموزش این مهارتها ما کودک خود را توانمند می‌سازیم و او را آماده یادگیری دیگر مهارت‌های لازم برای ادامه زندگی می‌کنیم.
با توجه به اهمیت این موضوع ما برآن شدیم تا مقاله‌ای تحت عنوان آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان تهیه و ترجمه کنیم. خبر خوب این است که هیچ وقت دیر نیست. همین امروز تصمیم بگیرید و شروع کنید. مطالبی که در این مقاله آمده‌اند همگی قابل اجرا، کاربردی و ساده هستند. اگر کودک شما قادر به پوشیدن لباس خود نیست؟ اگر کودکتان توانایی خوردن غذای خود را ندارد؟ اگر نمی‌تواند به تنهایی دستشویی برود وبا … بسیاری از مهارت‌های اولیه زندگی را هنوز نیاموخته است، لطفا مقاله این هفته ما را دنبال کنید. خوشحال خواهیم شد تا تجارب مادرانه خود را برای ما ارسال کنید و با ما در میان بگذارید.
و در پایان فراموش نکنید که صبر کلید حل بیشتر مشکلات درکودکان است. قطعا تمام ما مشکلاتی داریم و درگیری‌های ذهنی و دل‌مشغولی‌‌های ما باعث می‌شود که ترجیح بدهیم بسیاری از کارهای مربوط به کودکان‌مان را خودمان انجام دهیم، اما لطفا این کار را نکنید چرا که فرزند شما اگر امروز این مهارتها را نیاموزد، مشکلات بسیار زیادی پیدا خواهد کرد. ثابت شده که کودکانی که مهارت‌های زندگی را به خوبی آموخته‌اند در سنین بالاتر و مدرسه عملکرد بهتری داشتند و با عزت نفس بیشتری وارد گروه همسالان خود شده‌اند. لطفا در پروسه یادگیری کودک خود را با هیچ‌کس حتی خواهر و برادرش مقایسه نکنید. مهارت‌های بدنی کودکان متفاوت است، کودک شما اگر احساس کند که از طرف شما تایید نمی‌شود، احساس سرخوردگی خواهد کرد. او متوجه تمام نگاه‌ها و حرکات شماست، پس او را همین‌گونه که هست باور کنید و کمک کنید توانایی‌ها و مهارت‌های خود را بهبود ببخشد.
آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان ۱ تا ۸ ساله
علم روز دنیا ثابت کرده، انسان‌هایی که در کودکی مهارت‌های زندگی را به درستی آموخته‌اند، اعتماد‌به‌نفس بالاتری پیدا کرده و مراحل مختلف زندگی را شادتر و موفق‌تر طی می‌کنند، در نتیجه ما به عنوان والدین وظیفه داریم که این مهارت‌های اولیه را به کودکان خود بیاموزیم.
نکته مهم در طی این فرآیند آموزشی این است که ناامید نشویم و صبر داشته باشیم. ما باید نهایت تلاش خود را بکنیم که فرآیند یادگیری و آموزش توام با شادی و تفریح‌گونه باشد. لحن دستوری و تحکم‌آمیز را از فرهنگ رفتاری و کلامی خود حذف کنیم و به جای آن همواره سعی کنیم مشخص، واضح و صریح با کودک خود صحبت کنیم.
هرگز هنگام صحبت با کودک و در خلال آموزش با او از کلمات کنایی و ضرب‌المثل‌ها استفاده نکنیم چرا که کودک درک درستی از کلمات ما ندارد و گیج خواهد شد، در نتیجه در فرآیند آموزش و یادگیری ما دچار مشکل شده و نتیجه عکس خواهیم‌گرفت.
فراموش نکنیم که در هنگام استفاده از تمام روش‌های آموزشی باید ممارست داشت تا به مرور زمان در وجود کودک نهادینه شود. در زیر ۳ نکته کلیدی و پایه‌ای بسیار مهم را ذکر کرده‌ایم.
نکات کلیدی
- گاهی علت واکنش‌ها و رفتارهای ناهنجار کودکان، ناتوانی آنها در برآورده کردن انتظارات شماست. این یعنی کسب مهارت‌های جدید می‌تواند به توانمندسازی کودک و در نتیجه کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز و پرخاشگرانه او کمک کند.
- می‌توانید از دستورالعمل‌های کلامی،( مدل‌سازی )، (الگوسازی) و راهنمایی قدم به قدم برای آموزش مهارت‌های زندگی و اجتماعی به کودک استفاده کنید.
- تمرین، تکرار، تحسین و تشویق در آموزش مهارت‌های جدید نقش کلیدی دارند.
نقش والدین در آموزش مهارت‌های زندگی به کودک
شما اولین وتاثیرگذارترین معلم کودک خود هستید و هر روز دائما به کودک برای یادگیری اطلاعات جدید، مهارتها و شیوه‌های رفتاری کمک می‌کنید.
آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان می‌تواند قدم مهمی در مدیریت رفتار آنها باشد.
برای مثال اگر کودک شما نمی‌داند چطور باید میز غذا را بچیند، ممکن است از این کار امتناع کند. راه حل ساده است: به او یاد بدهید.
سه روش کلیدی برای آموزش مهارت‌های ابتدایی مانند مراقبت از خود تا مهارت‌های اجتماعی پیچیده‌تر وجود دارد:
- دادن دستورالعمل
- مدل‌سازی ( الگوسازی)
- آموزش قدم به قدم
به یاد داشته باشید که یادگیری مهارتها فرآیندی زمان‌بربوده که در آن تمرین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما اگر هرگونه نگرانی در مورد رفتار یا توانایی یادگیری کودکتان دارید، با پزشک خانواده یا کودک خود صحبت کنید.
برای آموزش کودک احتمالا لازم است هم‌زمان از چند روش استفاده کنید.
برای مثال ممکن‌است با شکستن مهارت یا تمرین مورد نظر به گام‌های کوچکتر، درک دستورالعمل‌ها برای کودک شما راحت‌ترشود؛ یا اگر مدل‌سازی را با دادن دستورالعمل‌ها همراه کنید، ممکن است موثرتر باشد.
دادن دستورالعمل: آموزش مهارتها به صورت کلامی
در این روش به سادگی برای کودک توضیح می‌دهید چه کار باید بکند و چطور آن را انجام دهد.
این معمولا کاریست که به‌طور روزانه و در مورد بسیاری از مسائل انجام می‌دهید.
چطور به کودک دستورالعمل بدهیم؟
- ابتدا مطمئن شوید که تمام توجه و حواس کودک به شماست. اسم کودک را صدا کنید و از او بخواهید وقتی دارید چیزی را برایش توضیح می‌دهید به شما نگاه کند.
- برای صحبت کردن با کودک هم سطح او قرار بگیرید. اگر لازم است خم شوید.
- عوامل حواس‌پرتی را از بین ببرید. مثلا اگر تلویزیون روش است، آن را خاموش کنید.
- از زبانی استفاده کنید که برای کودک قابل فهم باشد. از جملات کوتاه و ساده استفاده کنید.
- واضح و آرام صحبت کنید.
- برای تاثیرگذاری بیشتر از زبان بدن مناسب استفاده کنید.
- به تدریج که کودک در به یادآوردن مطالب گفته شده بهترعمل می‌کند، نیاز کمتری به تکرار آنها وجود دارد.
یک پوستر یا نقاشی می‌تواند به کودک در درک و یادآوری دستورالعمل‌های شما کمک کند، مخصوصا زمانی که کودک بدون کمک شما قادر به اجرای دستور العمل‌ها باشد، نگاه کردن به پوستر کمک‌کننده خواهد بود. پوستر یا نقاشی همچنین می‌تواند به کودکانی که در فهم کلمات مشکل دارند کمک کند.
گاهی کودک از دستور العمل‌ها پیروی نمی‌کند که می‌تواند علل متعددی داشته باشد. ممکن است کودک در درک گفته‌های شما دچار مشکل باشد؛ ممکن است توانایی انجام آنچه از او می‌خواهید را نداشته باشد و یا فقط تمایلی به انجام آن نداشته باشد. در این موقعیت می‌توانید با تعدیل دستورالعمل‌ها و انتظارات خود، به کودک همکاری را آموزش دهید.
پیشنهاد سازنده: کودکان به دست‌آوردهای خود توجه ویژه نشان می‌دهند، پس زرنگ باشید. به همراه کودک خود مراحل دستورالعمل را نقاشی کنید. سعی کنید از رنگ‌های مختلف و تصاویر مورد علاقه کودک برای ترسیم دستورالعمل استفاده کنید.
مدل‌سازی: آموزش مهارتها با نشان دادن
کودک با تماشای شما می‌آموزد که چه باید بکند و چطور باید آن را انجام دهد.
مدل‌سازی یا الگوسازی معمولا موثرترین روش آموزش مهارت‌های جدید به کودک است. برای مثال نشان دادن نحوه مرتب کردن رختخواب، جارو کردن یا پرتاب توپ موثرتر و راحت‌تر از توضیح دادن آنهاست.
همچنین با مدل‌سازی (الگوسازی) می‌توان مهارتها و رفتارهای اجتماعی غیرکلامی مانند زبان بدن و لحن صحبت را به کودک آموزش داد.
برای مثال می‌توانید به کودک نشان دهید که چطور وقتی با کسی صحبت می‌کنید رو در روی او قرار می‌گیرید و یا موقع تشکر، با شخص ارتباط چشمی برقرار می‌کنید و لبخند می‌زنید.
از مدل‌سازی برای آموزش مهارت‌های اجتماعی مثل آموزش عباراتی چون “متشکرم” و “لطفا” و کاربرد آنها نیز می‌توان استفاده‌کرد.
با مراجعه به مقاله کم‌رویی در کودکان شما روش‌ها و شیوه‌‌‌ی رفتاری صحیح با کودک کم‌رو را خواهید آموخت.
چطور مدل‌سازی کنیم؟
- توجه کودک را به خود جلب کنید و مطمئن شوید به شما نگاه می‌کند.
- اجازه دهید کودک اجرای مهارت توسط شما را تماشا کند. مراحل مختلف آن را به آهستگی نشان دهید تا او به وضوح ببیند که چه کار می‌کنید.
- هنگام اجرای مهارت، بر قسمت‌های مهم آن تاکید کنید. مثلا بگوئید: “ببین چه‌طور این کار را می‌کنم”. البته در مدل‌سازی رفتارهای اجتماعی مثل خوش‌آمدگویی به میهمان، می‌توانید نکات مهم را بعدا به کودک گوشزد کنید.
- برای کودک فرصتی برای تمرین آنچه دیده‌است فراهم کنید. مثلا بگوئید: “حالا تو امتحان کن” یا در قالب بازی‌هایی همچون مهمان‌بازی و خاله‌بازی این مهارتها را با کودک خود تمرین کنید. اگر شما دو یا سه کودک هم‌سال در اطراف خود دارید، فرصت بازی با یکدیگر و آموزش این مهارتها را برای آنها فراهم آورید.
نکته: با رعایت کردن این اصول می‌توان بسیاری از عادات بد در کودکان را از بین برد و عادات خوب در کودکان را جایگزین آن کرد.
آموزش قدم‌به‌قدم: آموزش مهارتها با شکستن فرآیند به گام‌های کوچک
برخی کارها یا فعالیت‌ها پیچیده و یا متشکل از مجموعه‌ای از مراحل هستند. برای آموزش این مهارتها می‌توانید فرآیند اجرای آنها را به قدم‌های کوچکتر تقسیم کنید. وقتی کودک قدم اول را آموخت، می‌توانید سراغ قدم بعدی و به همین ترتیب تا قدم آخر بروید. تنها زمانی به مرحله بعد بروید که کودک بدون کمک شما قادر به انجام مرحله قبلی باشد. به این ترتیب به تدریج کودک خواهد توانست به طور مستقل مهارت مورد نظر را اجرا کند.
اگر مهارت مورد نظر فرآیند پیچیده ای دارد، قسمتی از آن را به کودک نشان دهید و اجازه دهید تمرین کند، سپس به مرحله بعد بروید. در صورت امکان با آسان‌ترین قسمت‌ها شروع کنید.
مثالی از آموزش گام به گام
لباس پوشیدن
- بیرون‌آوردن لباس‌ها از کمد
- پوشیدن لباس زیر
- پوشیدن جوراب‌ها
- پوشیدن پیراهن
- پوشیدن شلوار
- پوشیدن بلوز
می‌توانید هرکدام از این کارها را نیز به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنید. این از پیچیدگی فرآیند می‌کاهد و برای کودکان دارای مشکلات یادگیری کمک‌کننده است.
برای مثال: پوشیدن بلوز را می‌توان به بخش‌های زیر تقسیم کرد:
- چک کردن اینکه بلوز پشت و رو نباشد
- نگه‌داشتن بلوز بالای سر
- پوشیدن یک آستین
- پوشیدن آستین دیگر
- پائین کشیدن بلوز
شما می‌توانید ترتیب آموزش قدم ها را جابه‌جا کنید. به این صورت که هم می‌توانید از قدم اول شروع کنید و جلو بروید، و هم می‌توانید آموزش را از قدم آخر شروع کنید و به عقب برگردید.
نکته: آموزش از آخر مزایایی نسبت به حالت عادی دارد. احتمال همکاری کودک در این حالت بیشتر است، زیرا یادگرفتن قدم آخر راحت‌تر و سریع‌تر است.
همچنین به محض اینکه کودک این مرحله را انجام دهد، لباس پوشیدن تمام می‌شود و معمولا لذت‌بخش‌ترین قسمت هر کار تمام‌کردن آن است.
در مثال اخیر، شما می‌توانید آموزش را از پوشیدن بلوز شروع کنید. یعنی به کودک کمک کنید همه لباس‌هایش را به جز بلوز بپوشد و بعد به او یاد دهید که چطور خودش بلوزش را به تن کند.
می‌توانید به کودک کمک کنید بلوز را بالای سرش نگه دارد و آستین‌ها را بپوشد و بعد اجازه دهید خودش بلوز را پائین بکشد. وقتی کودک توانست این کار را انجام دهد، به آموزش قدم قبل بپردازید و اجازه دهید خودش آستین‌هایش را بپوشد و بلوز را پائین بکشد، و تا زمانی که کودک بتواند بدون کمک شما لباس بپوشد، به همین ترتیب پیش بروید.
وقتی کودک شما در حال یادگیری یک مهارت فیزیکی جدید مثل لباس پوشیدن است، می‌توانید با گذاشتن دست‌های خود روی دست‌های او، حرکات او را هدایت کنید. وقتی کودک حرکات را درک کرد، کم کم اجازه دهید خودش آن‌را انجام دهد و فقط به طور کلامی یا با اشاره و نمایش حرکت او را راهنمایی کنید. در نهایت وقتی کودک تسلط کامل پیدا کرد، نیازی به راهنمایی شما نخواهد داشت.
آموزش مهارتها: نکات مهم برای تاثیرگذاری بیشتر و موفقیت روش‌ها
از هرکدام از روش‌ها که استفاده می‌کنید، نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- پیش از شروع، اطمینان حاصل کنید که کودک دارای هماهنگی ذهنی و حرکتی، توانایی فیزیکی و بلوغ لازم برای یادگیری و اجرای مهارت مورد نظر باشد. ممکن است، لازم باشد پیش از آموزش مهارت‌های پیچیده‌تر، از مهارت‌های ساده و ابتدایی شروع کنید.
- زمان و شرایط محیط را در نظر بگیرید. کودکان وقتی هشیارتر و متمرکزتر باشند، بهتر یاد می‌گیرند. بنابراین از آموزش مهارتها مثلا درست پیش از خواب یا پیش از وعده‌های غذایی خودداری کنید. همچنین بهتر است عوامل حواس‌پرتی در محیط مثل تلویزیون یا حضورکودکان کوچکتر که نیاز به توجه دارند را از بین ببرید.
- به کودک فرصتی برای تمرین مهارت بدهید. یادگیری مهارتها فرآیندی زمان‌بر بوده و هرچه کودک بیشتر تمرین کند، نتیجه بهتری خواهد داشت. در صورت نیاز، مراحل اجرای مهارت را دوباره برای کودک توضیح یا نشان دهید.
- تحسین و تشویق را فراموش نکنید، به خصوص در مراحل اولیه آموزش. وقتی کودک از دستورالعمل‌های شما پیروی می‌کند یا به تمرین مهارت می‌پردازد او را تشویق کنید و دقیقا مشخص کنید که برای انجام چه کاری تشویق می‌شود.
- وقتی کودک متوجه گفته‌های شما نمی‌شود یا اشتباه می‌کند از او انتقاد نکنید. فقط یکی دو مورد از تغییراتی که باید در عملکردش داشته باشد را به او گوشزد کنید. مثلا بگوئید: “دفعه بعد بهتر است این کار را بکنی”
- به یاد داشته باشید که ممکن است رفتار کودک در ابتدا به جای بهتر شدن بدتر شود، به خصوص اگر انتظار بالایی از او داشته باشید. در این حالت یک رویکرد مثبت و سازنده می‌تواند کمک کننده باشد. برای مثال بگویید: “آفرین که گره زدن بند کفش‌ات را یاد گرفتی! دوست داری امروز باهم این‌کار را انجام دهیم؟”
- و در پایان مهارتها و آموزش آن‌را برابر با توانمندی‌ها و قدرت‌های فرزندتان در نظر بگیرید. هیچ‌گاه آموزش دو مهارت یا حرکت را توام با هم به کودک شروع نکنید.
سخن آخر: شما می‌توانید پرورش مهارت‌های زندگی را با تهیه لیستی از توانمندی‌ها، مشکلات و یا نیازهای کودکتان شروع کنید. با مراجعه به مقاله عادات خوب برای کودکان و عادات رفتاری بد در کودکان شما لیستی از رفتار و عادات کودکان در اختیار خواهید داشت.
شما باید لیست خود را بر مبنای مشکلات کودک و توانمندی‌های او اولویت‌بندی کنید. مطمئن باشید که کودک شما بعد از یادگیری هر مهارت، اعتماد‌به‌نفس بالاتری پیدا‌می‌کند و فرآیند پرورش و آموزش بهتر پیش خواهدرفت. فراموش نکنید که شکست لازمه پیروزی است، پس چنان‌چه کودکتان در مراحل اول یادگیری موفق عمل نکرد، ناامید نشوید. لبخند بزنید و ادامه دهید قطعا موفق خواهید شد.
هدف ما داشتن کودکانی شادتر و سالمتر است، لطفا با نظرات و پیشنهادات خود ما را در ادامه این راه یاری کنید.
منبع مقاله:
Suitable for 1-8 years teaching skills to children : different approaches
سایت:
Raisingchildren.net.au
