انواع بی خوابی در کودکان و راه کار درمان آن
هزاران درود بر همراهان همیشگی رعنا استوری
شاید برای شما هم پیش آمده که نوزاد یا کودکتان دچار بیخوابی و بدخوابی بوده و با عادات غلط خواب خود و در نتیجه آن بهانه‌گیری پیاپی و عواقب ناشی از بیخوابی هم خود آسیب دیده و هم زندگی شما را مختل کرده باشد.
بدخوابی و بیخوابی مشکلی است که هم کودکان و هم بزرگسالان به آن دچار می‌شوند. خبر خوب این است که بسیاری از اختلالات خواب چه در بزرگسالان و چه در کودکان با رفتار درمانی قابل حل هستند، کافی است که هم در خود و هم در فرزندان‌مان عادات رفتاری سالم برای خواب ایجاد کنیم. با ورود یک کودک جدید به خانواده، ریتم خواب ما اغلب بهم می‌ریزد و این بدخوابی کودک اگر ادامه‌دار باشد بسیاری از وجوه زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد
در روزهای گذشته، والدین زیادی به ما پیام دادند و در مورد مشکلات خواب کودکان‌شان و اینکه روند زندگی‌شان در اثر این مشکل مختل شده برای ما صحبت کردند.
مشکلات رفتاری خواب (بیخوابی رفتاری) در کودکان شامل رفتارهایی از قبیل خودداری و مقاومت در مقابل رفتن به رختخواب، دیر به خواب رفتن و از خواب پریدن و بیدار ماندن در شب برای مدت طولانی که نیازمند دخالت والدین است می‌شود.
این موارد جزو شایع‌ترین اختلالات خواب در کودکان هستند و می‌توانند اثر منفی بر کیفیت زندگی کودک و والدین داشته باشند. بیشتر کودکان بیخوابی‌های گذرا را تجربه می‌کنند، اما بیخوابی مزمن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات رفتاری، شکست و ناکامی تحصیلی و حتی بروز برخی مشکلات سلامتی شود.
مشکلات پزشکی از جمله مصرف دارو، درد و اختلالات خواب (مثلا آپنه انسدادی خواب یا وقفه تنفسی در خواب) می‌توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم باعث ایجاد الگوهای غلط خواب ( مثلا خواب نامنظم) یا عادات منفی برای به خواب رفتن (مثل نیاز به حضور والد هنگام خوابیدن کودک) شوند.
اگر شما هم کودکی دارید که دچار بدخوابی و بیخوابی است، حتما این مقاله را مطالعه کنید.
پی‌نوشت: به یاد داشته باشید که انواع بیخوابی و بدخوابی در کودکان ونوجوانان با اتخاذ و مداومت در عادت رفتار صحیح قابل درمان هستند، پس ناامید نشوید. اگر پزشک متخصص کودک شما دارو درمانی را برای مشکل امروز فرزندتان توصیه کرده، بدانید که عموما به تنهایی با دارو درمانی مشکل فرزند شما حل نخواهد شد بلکه باید سیاست‌های رفتاری مناسب اتخاد کنید و خود را ملزم به رعایت آن کنید تا عادات سالم در کودکتان نهادینه شود.
انواع بی خوابی در کودکان و راه کار درمان آن
در نسخه ۲۰۱۴ طبقه‌بندی اختلالات روانی (ICSD-3)، بیخوابی در یک دسته جداگانه قرار نمیگیرد و همه آنها زیرمجموعه دسته “اختلالات بیخوابی مزمن”، “اختلالات بیخوابی کوتاه مدت” یا “سایر اختلالات بیخوابی” هستند. اگرچه، برای ارزیابی و مداخلات رفتاری خاص در درمان‌های بالینی، قرار دادن بیخوابی کودکان در یکی از دسته بندی‌های زیر می‌تواند سودمند باشد:
- بیخوابی رفتاری در کودکی
- مربوط به دشواری در به خواب رفتن
- مربوط به عدم تعیین محدودیت‌های سالم از سوی والدین برای کودکان
- بیخوابی روانی(با منشا روانپزشکی)
- بیخوابی گذرا (موقت)
بیخوابی رفتاری در کودکی
بیخوابی مبتنی بر عوامل رفتاری در کودکان، معمولا به شکل مقاومت در مقابل به رختخواب رفتن، دیر به خواب رفتن و از خواب پریدن در شب و بیدار ماندن برای مدت طولانی که نیازمند دخالت والدین است بروز میکند.
بیخوابی رفتاری بیشتر در کودکان، از نوزادی تا ۵ سالگی دیده می‌شود اما ممکن است تا اواسط کودکی و حتی بیشتر نیز ادامه پیدا کند.
دلیل آن می‌تواند مربوط به دشواری در به خواب رفتن به علل مختلف یا ناتوانی والدین در تعیین محدودیت و قانون‌گذاری برای کودک باشد.
درجاتی از مقاومت در مقابل رفتن به رختخواب یا بیخوابی در کودکان شایع است و معمولا گذرا هستند.
نکته: برای اینکه مشکل خواب، اختلال محسوب شود، علائم باید حداقل سه بار در هفته اتفاق بیفتند، برای حداقل سه ماه ادامه داشته باشند، و زندگی کودک، والدین یا خانواده را مختل کنند.
بیخوابی ناشی از دشواری در به خواب رفتن
این مشکل در این نوع از بیخوابی رفتاری به طور کلی همان از خواب پریدن و بیدار ماندن به مدت طولانی در شب است، که منجر به کمبود خواب می‌شود.
در این اختلال نوزاد یا کودک یاد گرفته است که تنها در شرایط خاصی به خواب برود یا مراسم و عادت خاصی برای به خواب رفتن دارد که نیازمند مداخله والدین مثلا غذا دادن به کودک یا تکان دادن او قبل از خواب است.
در این حالت، در طول شب، وقتی کودک برانگیختگی کوتاهی که معمولا در هر ۶۰ تا ۹۰ دقیقه خواب اتفاق می‌افتد را تجربه میکند، یا به سایر دلایل از خواب بیدار می‌شود، نمی‌تواند دوباره به خواب برود مگر آنکه همان شرایط برایش فراهم شود. در نتیجه کودک با گریه کردن (یا در صورت امکان با رفتن به اتاق والدین) والدین را متوجه میکند تا شرایط لازم برایش مهیا شود.
راه‌کار:
می‌توان با قرار دادن کودک در گهواره هنگام خواب‌آلودگی ( در حالی‌که بیدار است) از سن سه ماهگی، از بروز این مشکل جلوگیری کرد. با این کار کودک برای خوابیدن شرطی نمی‌شود و نیازی به در آغوش گرفته شدن یا تکان داده شدن برای به خواب رفتن نخواهد داشت.
بیخوابی مربوط به عدم تعیین محدودیت‌های سالم از سوی والدین برای کودکان
بیخوابی رفتاری ناشی از عدم جدیت والدین، اکثرا در سنین پیش از دبستان و بالاتر دیده می‌شود.
نشانه‌های این نوع بیخوابی، مقاومت فعال، اعتراض کلامی و باج خواهی هنگام خواب است.
اگر دیر به خواب رفتن برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، می‌تواند منجر به کمبود خواب شود.
برخی کودکان دچار ترس‌های شبانه می‌شوند که در رفتار آنها نمود دارد (مثل گریه کردن، آویزان شدن یا ترک کردن رختخواب برای یافتن احساس امنیت در کنار والدین)؛ اما این رفتارها بیشتر نشان دهنده مقاومت کودک در مقابل خوابیدن است تا علامت اضطراب.
این اختلال معمولا ناشی از ناتوانی والد یا عدم تمایل او به تعیین مقررات برای زمان خواب و قاطعیت در برابر کودک است. معمولا این مشکل با نافرمانی کودک تشدید می‌شود.
نکته:
در برخی موارد مقاومت کودک موقع خواب، می‌تواند نشان دهنده مشکلاتی نظیر آسم، بعضی داروها یا مشکلات پزشکی، اختلالات خواب مثل سندرم پای بی‌قرار یا اضطراب و یا اختلاف بین ساعت بیولوژیک طبیعی بدن کودک (شب بیدار) با انتظارات والدین باشد.
(سندرم پای بی‌قرار: سندرم پای بی‌قرار یا آر‌ال‌اس نوعی اختلال خواب است که آن فرد مبتلا دچار نوعی اختلال ناخوشایند در پاها می‌شود و آن را به صورت احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد وکشش یا حرکت حشرات روی پوست توصیف میکند و بیمار برای کاهش حس ناچار است پای خود را تکان دهد یا بکشد.)
بیخوابی ناشی از زیاد در رختخواب ماندن
اگرچه این نوع بیخوابی (مطرح شده توسط دکتر ریچارد فبر) جزو زیر مجوعه‌های اصلی بیخوابی نیست، اما در تشخیص و درمان بالینی، مفهوم بسیار سودمندی است. اساسا کودکانی که دچار این نوع بیخوابی هستند، نیاز به خواب کمتری نسبت به آنچه والدین برای‌شان تعیین کرده‌اند دارند، که موجب بی‌قراری طولانی مدت موقع خواب، از خواب پریدن در شب یا صبح زود بیدار شدن (یا ترکیبی از هر سه) می‌شود.
قطعا وقتی کودک به ۱۰ ساعت خواب در شبانه روز نیاز دارد اما مجبور است ۱۲ ساعت در رختخواب باشد، دچار اختلالاتی در خواب می‌شود.
راه حل:
کاهش ساعات خواب متناسب با نیاز کودک که می‌توان با عقب بردن ساعت خواب یا جلو کشیدن ساعت بیداری آن را تنظیم کرد. بهتر است این کار به تدریج هر چند شب با عقب کشیدن زمان خواب به اندازه ۱۵ دقیقه انجام شود.
بیخوابی روانی (با منشا روانپزشکی)
بیخوابی روانی یا بیمارگون می‌تواند باعث ایجاد اختلال در به خواب رفتن یا عمیق شدن خواب در کودکان، به خصوص کودکان بزرگتر و نوجوانان شود.
علامت این نوع بیخوابی، اضطراب (به خصوص در مورد به خواب رفتن یا عمیق خوابیدن) ناشی از برانگیختگی عاطفی یا فیزیولوژیکی تشدید شده مربوط به خواب و شرایط آن است. کودکان مبتلا به این نوع بیخوابی معمولا درک درستی از بیخوابی و عواقب و پیامدهای آن در مورد خود ندارند، که خود موجب تشدید ناتوانی آنها برای خوابیدن می‌شود.
این نوع بیخوابی معمولا از ترکیب عوامل مستعد کننده از جمله آسیب‌پذیری یا استعداد ژنتیکی، اختلالات پزشکی یا روانپزشکی ناشی می‌شود. استرس حاد می‌تواند باعث بروز این اختلال و عادات غلط مثل مصرف کافئین یا چرت زدن در طول روز می‌تواند باعث مزمن شدن آن شوند.
راه‌کار:
عوامل درونی و ژنتیکی بدن کودک مهم هستند و می‌توانند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات باشند اما با تمرین و فراگیری عادات صحیح رفتاری خواب و حذف موارد تشدید کننده، مشکل بیخوابی و بسیاری از مشکلات قابل حل خواهد بود. نوشیدنی‌های کافیین‌دار و انرژی‌زا را برنامه غذایی فرزندتان حذف کنید و دمنوش‌ها و نوشیدنی‌های سالم را جایگیزین آنها کنید. در طول روز برای کودکتان فعالیت‌های مناسب برنامه‌ریزی کنید و خواب میان‌روز را حذف کنید. شما با انجام این رفتارها، به راحتی عوامل تشدید کننده بیخوابی در فرزندتان را حذف کرده‌اید و در گذر زمان عادات رفتاری مناسب را در او نهادینه کرده‌اید.
بیخوابی گذرا (موقت)
بیخوابی گذرا می‌تواند در کودکی با سابقه خواب طبیعی بروز کند.
کودک ممکن است برای مدتی شب‌ها از خواب بپرد که دلیل آن می‌تواند اتفاقات استرس زای موقتی باشد. برهم خوردن نظم ساعات خواب هنگام سفر می‌تواند باعث پرواز زدگی یا جِت لَگ شود. عکس‌العمل نادرست والدین می‌تواند باعث تشدید آشفتگی در خواب شبانه و تقویت عادات غلط شوند؛ که در نهایت منجر به مزمن شدن اختلال بیخوابی موقت می‌شود.
راه حل:
چه در نوزادی و چه در دوران کودکی، چنانچه فرزندتان به ناگاه از خواب بیدار می‌شود، او را از تخت خارج نکنید. به او کمک کنید که در همان شرایط مجدد به خواب رود. کودک خود را در تخت و ترجیحا اتاق جداگانه بخوابانید و در مقابل خواسته‌ی در کنار شما و تخت شما خوابیدن مقاومت کنید. دقت کنید که رفتار شما باید با زیرکی و مهربانی باشد. کودکتان را تهدید نکنید و با لحن بد با او صحبت نکنید.
سعی کنید عاملی که باعث بیخوابی و مشکل او شده پیدا و حذف کنید.
در کودکان بزرگتر و در سنین مهد و مدرسه، دلیل بیخوابی یا آشفتگی خواب شبانه، گاها شنیدن داستانها و افسانه‌های ترسناک از دوستان یا ترس مرگ و از دست دادن عزیزان (این حالت عموما بعد از فوت یکی از نزدیکان کودک اتفاق می‌افتد) می‌تواند باشد.
اگر کودک شما خواب طبیعی داشته ولی ناگهان دچار کابوس شبانه، برهم ریختگی ریتم خواب، بیدار‌شدن ناگهانی در میان خواب و … می‌شود، بجای همراهی با وی، علت مشکل او را بیابید و اقدام به رفع آن کنید.
هدف ما داشتن کودکانی شادتر و سالمتر است، لطفا با نظرات و پیشنهادات خود ما را در این راه یاری کنید.
رعنااستوری، دوست خوب کودکان، همراه خوب والدین
منبع مقاله: Behavioral sleep problems in children
سایت: uptodate.com
